Himiýa, 9 synp, Askarow I.R., Gopirow K.G., Tohtabaýew N.H., 2019

Himiýa, 9 synp, Askarow I.R., Gopirow K.G., Tohtabaýew N.H., 2019.

Учебник по химии для 9 класса на туркменском языке.

   Adamlaryň gadymdan himiki maddalar we hadysalar bilen tanyş bolandyklary taryhdan mälim. Himiýanyň başlangyç ösüş döwürlerindäki pikirleriň, düşünjeleriň, barlaglaryň ösüşinde köp daşary ýurtly alymlar bilen bir hatarda özbek alymlarynyň hem mynasyp orunlary bar.
Özbegistanyň çäginde ýaşan halklar amaly işlerinde kän gazmak, demir eretmek, çoýun öndürmek, çüýşe taýýarlamak, toýun gaplary ýasamak ýaly işler, himiki maddalardan peýdalanyp taýýarlanan bezegler, kagyzlar, ýazuwlar, galatereýa önümleri üçin zerur bolan simap we onuň birleşmeleri, efir ýaglary, surma, ösümliklerden taýýarlanan däri-dermanlar giňden ulanylandygy barada maglumatlar bar. Agajyň gabygyndan we kenepden 751-nji ýylda Samarkantda kagyz öndürmek ýola goýlupdyr.




Periodlarda we gruppalarda elementleriň häsiýetleriniň üýtgemegi.
Atomyň gurluşynyň elektron nazaryýeti elementleriň häsiýetleriniň atom gurluşyna we periodik sistemadaky ornuna bagly ýagdaýda üýtgeýändigini düşündirip berdi.

Bu nazaryýete görä, himiki reaksiýalar esasynda elektron gatnaşyklar — atomlaryň elektron derejeleriniň gaýtadan gurulmak prosesleri ýatýar. Munda, esasan daşky elektron gatlagyndaky elektronlar (walent elektronlar) gatnaşýar. Meselem, uglerod atomy daşky elektron gatlagynyň gurluşy s2p2 görnüşinde bolýar. Gozgalan halatda bolsa s1p3 görnüşe geçýär.

Maksimal dolan gatlaklar iň durnukly bolýar. Şeýle elektron gatlaklar tamamlanan elektron dereje diýlip atlandyrylýar, munda
daşky elektron dereje s2p6 (8 elektron) elektron konfigurasiýasyna eýe bolýar (He-den daşary ähli inert gazlar).

MAZMUNY.
Giriş.
I ВАР. 8-nji SYNP HIMIÝA KURSUNYŇ IŇ MÖHÜM TEMALARYNY GAÝTALAMAK.
1-§. Elementleriň periodik sistemasy we periodik kanuny.
2-§. Himiki baglanyşygyň görnüşleri: kowalent (polýar däl we polýar), ionly, metal baglanyşyklar.
II ВАР. ELEKTROLITIK DISSOSIRLENME NAZARYÝETI.
3-§. Elektrolitler we elektrolit däller.
4-§. Kislotalaryň, aşgarlaryň we duzlaryň dissosirlenmegi.
5-§. Güýçli we güýçsüz elektrolitler. Dissosirlenme derejesi.
6-§. Ion çalyşma reaksiýalary.
7-§. Duzlaryň gidrolizi.
III BAP. METAL DÄLLER. UGLEROD GRUPPASY.
8-§. Uglerod gruppasyndaky elementleriň umumy häsiýetnamasy.
9-§. Uglerodyň fiziki we himiki häsiýetleri.
10-§. Uglerodyň iň möhüm birleşmeleri.
11-§. Karbonat kislotasynyň we karbonatlaryň häsiýetleri.
12-§. Kremniý. Kremniýniň periodik sistemadaky orny we atom gurluşy.
13-§. Kremniýniň häsiýetleri. Möhüm birleşmeleri.
14-§. Silikat senagaty.
IV BAP. METALLAR.
15-§. Metallaryň tebigatda ýaýraýşy, alnyşy we ulanylyşy.
16-§. Garyndylar.
17-§. Metallaryň fiziki we himiki häsiýetleri.
18-§. Metallaryň korroziýasy.
19-§. Elektroliz we onuň amaly ähmiýeti.
20-§. Aşgar metallar.
21-§. Natriýniň we kaliýniň häsiýetleri we iň möhüm birleşmeleri.
22-§. Soda öndürmek.
23-§. Kalsiý we magniý.
24-§. Suwuň gatylygy we ony ýumşatmagyň usullary.
25-§. Alýuminiý.
26-§. Alýuminiýniň häsiýetleri.
27-§. Alýuminiýniň birleşmeleri. Ulanylyşy.
28-§. I gruppa ýanaşyk podgruppanyň metallarynyň periodik jedweldäki orny. Atom gurluşy. Häsiýetleri. Mis.
29-§. Kümüş we altyn. Häsiýetleri. Ulanylyşy.
30-§. II gruppa ýanaşyk podgruppanyň elementleriniň periodik jedweldäki orny. Atom gurluşy. Häsiýetleri.
31-§. Hrom. Periodik jedweldäki orny. Atom gurluşy we käbir häsiýetleri.
32-§. Hromuň II, III, VI walentli birleşmeleri we häsiýetleri.
33-§. Marganes. Periodik jedweldäki orny. Atom gurluşy. Käbir häsiýetleri.
34-§. Demir.
35-§. Demriň iň möhüm birleşmeleri. Ulanylyşy.
36-§. Özbegistanda metallurgiýa. Çoýun öndürmek.
37-§. Polat öndürmek.
V ВАР. ORGANIKI DÄL HIMIÝADAN ALNAN BILIMLERI UMUMYLAŞDYRMAK.
38-§. Himiki önümçiligiň gelejegi.
39-§. Atmosferany we gidrosferany goramak.
40-§. Periodik kanunyň we elementleriň periodik sistemasynyň ähmiýeti.
41-§. Himiki reaksiýalaryň himiki önümçilikdäki ähmiýeti.
Amaly sapaklar.
Laboratoriýa işleri.



Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Himiýa, 9 synp, Askarow I.R., Gopirow K.G., Tohtabaýew N.H., 2019 - fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России.Купить эту книгу


Скачать - pdf - Яндекс.Диск.




Теги: учебник на туркменском языке :: химия :: Askarow :: Gopirow :: Tohtabaýew :: 9 класс