Astronomiýa, 11 synp, Mamadazimow M., 2018

Astronomiýa, 11 synp, Mamadazimow M., 2018.

Учебник по астрономии для 11 класса на туркменском языке.
 
   Şu derslik, oňa goýlan talaplara görä, orta bilim berýän mekdepleriň 11-nji synp okuwçylaryndan daşary Özbegistan Respublikasynyň Ylymlar akademiyasynuň Astronomiýa institutynyň ýanynda açyljak astronomiýadan ýöriteleşdirilen mekdep üçin hem niýetlenen bolup, iki böliimdan ybarat.
Şonuň üçin derslikde okuw materiallarynyň kynlyk derejesine görä, käbir temalar bir (*) ýa-da iki (**) ýyldyzjyk bilen berlen bolup, munda bir (*) ýyldyzjykly okuw materialy, ýönekeý we ýöriteleşdirilen mekdepler üçin hem niýetlenen bolsa-da, ýöne ony okatmakda, ýönekeý mekdep okuwçylaryna onuň mazmuny boýunça düşünjeler bermek bilen çäklemp, ýöriteleşen mekdepde onuň matematiki apparatlaryň kömeginde açyp görkezilen doly mazmunyny özleşdirmek talap edilýär, okuw materiallary iki ýyldyzjyk (**) bilen berlen paragraflar bolsa, diňe ýöriteleşdirilen mekdep okuwçylary üçin niýetlenen bolup, olarda, maksada görä, astronomiýanyň çuňlaşdyrylan we giňeldilen mazmuny açyp görkezilen. Şonuň ýaly-da derslikden orun alan «Kosmonawtikanyň elementleri» hem ýöriteleşen mekdep üçin niýetlenen bolup, ol okuwçylarda aeronawtika degişli elementar düşünjeleri şekillendirmegi maksat edinýär.




Ýyldyzlaryň görünme ýyldyz ululyklary.
Ýyldyzlar Älemiň beýlekilerden giň ýaýran obýektlerinden hasaplanýar. Şu sebäpli olaryň fiziki tebigatyny öwrenmek astronomiýada möhüm meselelerden biridir. Ýyldyzlaryň görünme ýaldyrawuklyk derejesini bir-birlerinden tapawutlandyrmak üçin astronomiýada ýyldyz ululygy diýen düşünje kabul edilen. Ýagtylgyjyň ýagtylma derejesi, ondan Ýere çenli ýetip gelen ýagtylmalaryň intensiwligi bolup, ol ýagtylgyjyň umumy şöhlelenmesiniň diňe ujypsyz bölegini düzýär.

Mälim bolşy ýaly, ýagtylgyçlaryň görünme şöhlelenme intensiwlikleri, olaryň şöhlelenmesini bellik edýän gurluşlaryň (göz, fotoplastinka, fotoelement we başgalar) emele getiren ýagtylmalaryna görä anyklanýar. Astronomiýada ýagtylgyçlaryň ýaldyrawuklygy fizikadaky ýaly yşyklanma derejesiniň birliklerinde (lýukslarda) däl, eýsem ýyldyz ululyklary diýlip atlandyrylýan otnositel birliklerde aňladylýar we m harpy bilen belgilenýär.

MAZMUNY.
GIRIŞ.
1-nji ТЕМА. l-§. Astronomiýa nämäni öwrenýär? Onuň ösüş taryhy we başga ylymlar bilen aragatnaşygy.
I BÖLÜM.
I BAP. AMALY ASTRONOMIÝANYŇ ESASLARY.
2-nji ТЕМА. 2-§. Ýagtylgyçlaryň sutkalyk görünme hereketleri. Ýyldyz toparlary.
3-§. Ýeriň öz okunyň daşynda aýlanyşyna deliller *. Fuko maýatnigi.
4-§. Asman sferasy, onuň esasy nokady, töweregi we çyzyklary.
5-§. Günüň ýyllyk görünme hereketi. Ekliptika.
3-nji ТЕМА. 6-§. Asmanyň koordinatalary.
7-§. Ýyldyzlaryň kartalary.
8-§. Ýyldyzlaryň görünme ýyldyz ululyklary *.
4-nji ТЕМА. 9-§. Älem polýusynyň beýikligi bilen ýeriň geografik giňliginiň arasyndaky baglanyşyk.
10-§. Dürli geografik giňliklerde asman sferasynyň sutkalyk görünme aýlanmalary.
11-§. Ýagtylgyçlaryň kulminasiýasy we kulminasiýa beýiklikleri.
12-§. Astronomik gözegçilikler esasynda ýeriň geografik giňligini takmyny anyklamak **.
5-nji ТЕМА. 13-§. Wagty ölçemegiň esaslary *.
14-§. Kalendarlar.
6-njy ТЕМА. 15-§. Aýyň hereketi, fazalary we döwürleri.
16-§. Musulmanlaryň aý we gün hijri kalendarlary *.
17-§. Günüň we Aýyň tutulmagy.
II ВАР. GÜN SISTEMASYNYŇ GURLUŞY WE ASMAN JISIMLERINIŇ HEREKETI.
7-nji ТЕМА. 18-§. Gün sistemasynyň gurluşy.
19-§. Gün sistemasynyň masştaby we agzalary.
20-§. Planetalaryň konfigurasiýalary we gömüş şertleri *.
21-§. Planetalaryň Günüň daşynda aýlanma döwürleri *.
8-nji ТЕМА. 22-§. Sutkalyk we sutkalyk-gorizontal parallaks. Gün sistemasynyň jisimlerine çenli bolan aralyklary kesgitlemek.
23-§. Gün sistemasynyň jisimleriniň radiuslaryny kesgitlemek **.
9-njy ТЕМА. 24-§. Astronomiýada uzynlyk ölçeg birlikleri.
25-§. Kepleriň kanunlary.
26-§. Asman jisimleriniň massalaryny hasaplamak *.
10-njy ТЕМА. 27-§. Iki jisim meselesi. Kosmos tizlikleri.
III ВАР. ASTROFIZIKA WE ONUŇ BARLAG METODLARY.
11-nji ТЕМА. 28-§. Asmany elektromagnit tolkunly şöhlelerde öwrenmek - giň tolkunly astronomiýanyň esasy.
29-§. Optiki teleskoplar.
30-§. Teleskoplaryň esasy harakteristik ululyklary **.
31-§. Radioteleskoplar barada düşünje.
32-§. Ulugbegiň obserwatoriýasynyň «baş teleskopy».
12-nji ТЕМА. 33-§. Şöhlelenme kanunlary we asman jisimleriniň fiziki tebigatlaryny spektral metodlaryň kömeginde öwrenmek.
IV BAP. GÜN SISTEMASYNYŇ JISIMLERINIŇ FIZIKI TEBIGATY.
13-nji ТЕМА. 34-§. Gün iň ýakyn ýyldyz. Gün barada umumy maglumat.
35-§. Gün fotosferasy we onuň gurluşlary. Günüň tegmilleri.
14-nji ТЕМА. 36-§. Gün hromosferasy we täji.
37-§. Gün energiýasynyň çeşmesi *.
38-§. Günüň aktiwligi we onuň Ýere täsiri *.
15-nji ТЕМА. 39-§. Ýer tipli planetalar. Merkuriý we Wenera.
40-§. Ýer we onuň tebigy hemrasy Aý. Mars.
16-njy ТЕМА. 41-§. Äpet planetalar, olaryň hemralary we halkalary.
17-nji ТЕМА. 42-§. Asteroidler we kiçi planetalar.
18-nji ТЕМА. 43-§. Kometalar («guýrukly ýyldyzlar»).
44-§. Meteorlar («uçar ýyldyzlar») we meteoritler.
19-njy ТЕМА. 45-§. Gün sistemasynyň gelip çykyşy barada häzirki zaman garaýyşlary.
V ВАР. ÝYLDYZLAR.
20-nji ТЕМА. 46-§. Ýyllyk parallaks, ýyldyzlaryň aralyklaryny kesgitlemek.
47-§. Ýyldyzlaryň ölçeglerini we fiziki parametrlerini kesgitlemek *.
48-§. Ýyldyzlaryň reňki we temperaturasy.
21-nji ТЕМА. 49-§. Ýyldyzyň absolýut ululygy we onuň ýagtylygy bilen baglylygy *.
50-§. Ýyldyzlaryň spektri we spektral synplary.
51-§. Spektr-ýagtylyk diagrammasy.
22-nji ТЕМА. 52-§. Fiziki goşa ýyldyzlar we olaryň gömüşleri.
53-§. Ýyldyzlaryň massalaryny hasaplamak **.
23-nji ТЕМА. 54-§. Fiziki üýtgeýän ýyldyzlar: sefeidler, täze we has täzeler.
24-nji ТЕМА. 55-§. Ýyldyzlaryň ewolýusiýasy. Neýtron ýyldyzlar we «gara girdaplar» *.
VI ВАР. ÄLEMIŇ GURLUŞY WE EWOLÝUSIÝASY.
25-nji ТЕМА. 56-§. Galaktikamyzyň gurluşy, düzümi we aýlanmagy.
57-§. Ýyldyzlaryň togalak we seçelenen toplumlary **.
26-njy ТЕМА. 58-§. Diffuz we tozan ümürlikler.
27-nji ТЕМА. 59-§. Daşky galaktikalar. Galaktikalaryň synplary we spektrleri.
60-§. Radiogalaktikalar we kwazarlar *.
28-nji ТЕМА. 61-§. Älemiň giňelmegi. Habblyň kanuny *.
29-njy ТЕМА. 62-§. Galaktikalalaryň Älemde paýlanyşy **.
II BÖLÜM KOSMONAWTIKANYŇ ELEMENTLERI **.
30-njy ТЕМА. 63-§. Kosmonawtikanyň predmeti we onuň başga ylymlar bilen aragatnaşygy.
31-nji ТЕМА. 64-§. Raketanyň hereketiniň kanunlary. Raketanyň dartyş güýji.
32-nji ТЕМА. 65-§. Raketanyň strukturasy we konstruktiw harakteristikasy.
66-§. Uçuş wagtynda kosmiki apparata täsir edýän güýçler.
33-nji ТЕМА. 67-§. Dartyşmanyň merkezi meýdanynda hereketlenýän jisimiň orbitalary.
34-nji ТЕМА. 68-§. Täsir sferasy we Kosmiki apparat traýektoriýalaryny takmyny hasaplamak.
35-nji ТЕМА. 69-§. Yeriň emeli hemralarynyň orbita elementleri.
70-§. Ýeriň atmosferasynda hemranyň orbitasynyň ewolýusiýasy.
36-njy ТЕМА. 71-§. Orbital manýowrlar emeli hemranyň orbita tekizligini öwürmek.
72-§. Emeli hemranyňy orbitadan düşürmek.
37-nji ТЕМА. 73-§. Kosmiki apparatlary Aýa uçurmak.
38-nji ТЕМА. 74-§. Planetalara uçuş traýektoriýalary. Yeriň täsir sferasynyň içindäki hereket.
39-njy ТЕМА. 75-§. Gomon orbitalary boýunça uçuşlar.
40-njy ТЕМА. 76-§. Kosmiki apparatnyň niýetlenen planetanyň täsir sferasyndaky hereketi.
Goşmaçalar.



Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Astronomiýa, 11 synp, Mamadazimow M., 2018 - fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России.Купить эту книгу


Скачать - pdf - Яндекс.Диск.




Теги: учебник на туркменском языке :: астрономия :: Mamadazimow :: 11 класс